Hệ thống phòng không tầm ngắn Pantsir của Nga đã khẳng định vị thế của mình trong lĩnh vực phòng thủ không gian, nhờ khả năng đối phó đa dạng với các loại mục tiêu, từ tên lửa, đạn pháo đến máy bay không người lái (UAV). Mới đây, Tập đoàn quốc phòng Rostec của Nga đã phát triển và bắt đầu cung cấp một loại tên lửa mini mới, mang tên mã TKB-1055, được thiết kế đặc biệt cho hệ thống Pantsir-SMD-E. Điều này nhằm nâng cao hiệu quả chống lại các mối đe dọa từ UAV.

Tên lửa TKB-1055 được giới thiệu lần đầu tại Triển lãm Quốc phòng Thế giới 2024 ở Riyadh, Ả Rập Xê Út, và sau đó xuất hiện tại triển lãm Fleet-2024 ở Kronstadt, Nga. Đây là một loại đạn dẫn đường phòng không tầm ngắn, được tối ưu hóa để tiêu diệt các mục tiêu nhỏ như UAV, với tầm bắn tối đa khoảng 7km. So với tên lửa 57E6-E tiêu chuẩn trên các biến thể Pantsir trước đây, tầm bắn của TKB-1055 thấp hơn, nhưng nó được thiết kế để đối phó với các mục tiêu nhỏ và nhanh hơn.

Điểm nổi bật của TKB-1055 là kích thước nhỏ gọn, cho phép hệ thống Pantsir-SMD-E mang theo số lượng đạn lớn hơn đáng kể, lên đến 48 tên lửa trong một module chiến đấu. So với 12 tên lửa 57E6-E trên các phiên bản cũ, sự gia tăng này mang lại lợi thế vượt trội về ‘sức chứa đạn’ (magazine depth), giúp hệ thống đối phó hiệu quả với các cuộc tấn công đồng loạt từ nhiều UAV, một kịch bản ngày càng phổ biến trong chiến tranh hiện đại.

Cùng với tên lửa TKB-1055, Rostec đã giới thiệu biến thể mới của hệ thống Pantsir, được gọi là Pantsir-SMD-E, tại diễn đàn quân sự Army-2024 ở Moscow. Biến thể này được thiết kế đặc biệt để bảo vệ các mục tiêu cố định trước các cuộc tấn công bằng UAV, bao gồm cả các đợt tấn công số lượng lớn. Pantsir-SMD-E được thiết kế như một module chiến đấu độc lập, có thể tích hợp trên nhiều loại khung gầm hoặc lắp đặt cố định.

Hệ thống vẫn giữ cấu trúc xoay với hai radar tích hợp: một để phát hiện và theo dõi mục tiêu, một để điều khiển hỏa lực cho các tên lửa dẫn đường bằng lệnh. Các radar mới được nâng cấp từ kinh nghiệm thực chiến tại Syria, giúp cải thiện khả năng theo dõi và tấn công đồng thời nhiều mục tiêu.

Hệ thống Pantsir đã chứng minh hiệu quả trong các cuộc xung đột thực tế, đặc biệt tại Trung Đông, nơi Nga, Syria và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất sử dụng nó để bắn hạ rocket, đạn pháo và UAV. Pantsir-SMD-E, với chữ E biểu thị phiên bản xuất khẩu, được Rostec và KBP nhắm đến cả quân đội Nga và thị trường quốc tế.

Sự phát triển của TKB-1055 và Pantsir-SMD-E phản ánh xu hướng hiện đại trong tác chiến phòng không: tập trung vào các giải pháp kinh tế và hiệu quả để đối phó với UAV giá rẻ, vốn có thể được triển khai số lượng lớn để áp đảo hệ thống phòng thủ.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết nước này đang đặt mục tiêu sản xuất tới 1.000 máy bay không người lái (UAV) đánh chặn mỗi ngày để bảo vệ các thành phố trước những đợt tấn công trên không của Nga. Tuyên bố này được ông Zelensky đưa ra trong bối cảnh Ukraine đang nỗ lực đối phó với chiến thuật tấn công bằng UAV và tên lửa của Nga.

Ông Zelensky nhấn mạnh rằng các quan chức liên quan sẽ phải chịu trách nhiệm cá nhân nếu Kiev không hoàn thành mục tiêu này. Điều này cho thấy sự quyết tâm của chính phủ Ukraine trong việc tăng cường năng lực phòng không của đất nước. Mục tiêu sản xuất UAV đánh chặn với số lượng lớn nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách của Ukraine trong việc đối phó với những đợt tấn công trên không của Nga.

Kế hoạch này được coi là giải pháp then chốt để bảo vệ các thành phố Ukraine trước những đợt tấn công trên không của Nga. Đặc biệt, sau đêm 9/7, khi các lực lượng Moscow triển khai 728 UAV và 13 tên lửa trong một đợt không kích quy mô lớn nhất từ trước tới nay, Ukraine nhận ra rằng việc tập trung vào sản xuất UAV đánh chặn là cấp thiết.

Ukraine dự kiến tập trung vào các UAV tầm ngắn, giá rẻ khoảng 3.000 USD/chiếc và có khả năng tiêu diệt UAV cảm tử Shahed, UAV mồi nhử và tên lửa hành trình giá trị thấp. Nếu thành công, kế hoạch này sẽ giúp Ukraine lần đầu tiên tạo ra một lớp phòng không chi phí thấp, phân tán thay vì phụ thuộc quá nhiều vào các tên lửa Patriot hay NASAMS vốn khan hiếm và vô cùng đắt đỏ, có giá lên tới 4 triệu USD/quả.

Giới quan sát nhận định, kế hoạch này sẽ giúp Ukraine giảm áp lực từ các đợt tấn công dồn dập của Nga và tạo ra một ‘lưới cản giá rẻ’ để bảo vệ cơ sở hạ tầng trọng yếu. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng chỉ ra rằng mục tiêu trên rất tham vọng và đòi hỏi chuỗi cung ứng linh kiện và động cơ UAV ổn định.

Ukraine vẫn phụ thuộc nhiều vào linh kiện nhập khẩu từ Mỹ và châu Âu, yếu tố dễ bị gián đoạn nếu viện trợ chậm. Ngoài ra, Nga đã bắt đầu thử nghiệm UAV tốc độ cao hơn, ít bị radar phát hiện và cải tiến mồi nhử điện tử để gây nhiễu hiệu quả hơn.

Cuộc đua UAV giữa Nga và Ukraine đang mở ra mô hình ‘giao tranh bầy đàn’ mới bằng các thiết bị giá rẻ và phân tán. NATO và phương Tây đang theo dõi sát vì nếu Ukraine thành công, đây sẽ là tiền lệ để các quốc gia quy mô nhỏ cân bằng ưu thế trên không với các cường quốc bằng công nghệ UAV giá rẻ.

Trong bối cảnh công nghệ đang phát triển không ngừng, việc ứng dụng các thiết bị bay không người lái và có người lái vào nhiều lĩnh vực đã trở thành xu hướng toàn cầu. Tại Việt Nam, tập đoàn công nghệ hàng đầu là Viettel đang tích cực đẩy mạnh phát triển các thiết bị này như một phần của chiến lược phát triển hệ sinh thái kinh tế tầm thấp.

Trung tướng Tào Đức Thắng, Chủ tịch Viettel, đã tiết lộ rằng tập đoàn này đang tập trung xây dựng hệ sinh thái kinh tế tầm thấp, sử dụng các thiết bị bay ở độ cao thấp, bao gồm cả drone không người lái và tiềm năng phát triển thiết bị có người lái. Mục đích không chỉ phục vụ kinh tế mà còn đáp ứng nhu cầu quốc phòng. Mới đây, Viettel đã thành công trong việc triển khai drone mang thiết bị phát sóng 4G/5G di động. Thiết bị này có khả năng hoạt động ở độ cao khoảng 50-100m, phủ sóng bán kính lên đến 6km và hoạt động liên tục tới 24 giờ nhờ nhận năng lượng qua dây cáp hybrid từ mặt đất.

Giải pháp này đã được áp dụng trong trường hợp thiên tai, khắc phục sự cố mất kết nối mạng viễn thông tại Nghệ An. Sự kiện này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc ứng dụng công nghệ drone vào mục đích cứu hộ và đảm bảo an toàn thông tin. Tại Triển lãm Quốc phòng Quốc tế Việt Nam 2024, Viettel đã giới thiệu hơn 80 sản phẩm công nghệ cao thuộc ngành công nghiệp quốc phòng. Nổi bật trong số này là các mẫu UAV do Viettel tự thiết kế và sản xuất trong nước 100%. Các sản phẩm UAV của Viettel bao gồm UAV trinh sát, UAV đa năng và UAV cảm tử, có khả năng hoạt động lâu dài, mang theo vũ khí chính xác cao và thực hiện các nhiệm vụ phức tạp.

Không chỉ tập trung vào lĩnh vực quốc phòng, Viettel cũng đã đề cập đến nghiên cứu dài hạn về máy bay có người lái tầm thấp. Những thiết bị này không chỉ phục vụ mục đích quốc phòng mà còn có thể ứng dụng trong các hoạt động dân sự như cứu hộ, logistics. Mục tiêu của Viettel là mở rộng từ drone UAV sang cả thiết bị bay chuyên dụng, tạo ra một hệ sinh thái hoàn chỉnh, linh hoạt và đa nhiệm.

Trên thế giới, nhiều quốc gia cũng đang tích cực phát triển UAV phục vụ kinh tế tầm thấp. Trung Quốc đang dẫn đầu toàn cầu về phát minh và ứng dụng drone/UAV, với hơn 70% số bằng sáng chế drone toàn cầu và hơn 50.000 doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này. Tại Mỹ, Amazon Prime Air đã triển khai drone giao hàng trong thành phố, trong khi Wing (Alphabet) mở rộng dịch vụ drone delivery ở Mỹ, Úc và Phần Lan. Nhật Bản và Hàn Quốc cũng đang tích cực phát triển hệ sinh thái eVTOL và drone để phục vụ vận tải đô thị và logistics.

Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng này. Việc Viettel và các đơn vị khác đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển các thiết bị bay không người lái và có người lái không chỉ góp phần vào việc nâng cao năng lực quốc phòng mà còn mở ra nhiều cơ hội cho các hoạt động kinh tế và dân sự. Sự phát triển của hệ sinh thái kinh tế tầm thấp tại Việt Nam hứa hẹn sẽ mang lại nhiều lợi ích cho người dân và doanh nghiệp, đồng thời khẳng định vị thế của Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ cao trên thế giới.

Trong cuộc xung đột với Ukraine, Nga đã thực hiện một sự chuyển đổi đáng kể trong chiến lược sử dụng máy bay không người lái (UAV). Ban đầu, họ chủ yếu sử dụng UAV Shahed do Iran sản xuất, nhưng sau đó đã phát triển phiên bản cải tiến Geran với nhiều tính năng nguy hiểm hơn.

Quá trình cải tiến UAV của Nga bắt đầu từ năm 2022, khi Moscow triển khai UAV Shahed-131 và Shahed-136 do Iran sản xuất để tấn công các mục tiêu ở Ukraine. Tuy nhiên, đến năm 2023, Nga đã chuyển sang sản xuất các phiên bản UAV cải tiến của mình là Geran-1 và Geran-2, với hình dáng tương tự như UAV của Iran. UAV Geran có khả năng bay xa khoảng 2.500km và đạt tốc độ 180 km/h. Các chuyên gia cho rằng, Nga đã thực hiện nhiều cải tiến để tăng cường sức hủy diệt của các UAV, bao gồm nâng cấp hệ thống dẫn đường và tăng sức công phá của đầu đạn.

Một trong những nâng cấp quan trọng của UAV Geran là hệ thống dẫn đường. Các phiên bản UAV đầu tiên sử dụng ăng-ten mẫu thu có kiểm soát (CRPA) 4 phần tử kết hợp với hệ thống định vị toàn cầu bằng vệ tinh (GNSS). Tuy nhiên, khi năng lực tác chiến điện tử của Ukraine trở nên hiệu quả hơn, Nga đã trang bị cho các mẫu UAV mới ăng-ten CRPA 8 hoặc 16 phần tử kết hợp hệ thống Kometa. Ngoài ra, các phiên bản mới hơn của UAV Geran còn được trang bị bộ phát vô tuyến để điều khiển từ xa hoặc các modem 3G/LTE kết nối với mạng di động địa phương, tăng khả năng dự phòng dẫn đường và cho phép truyền dữ liệu đo từ xa và qua video.

Bên cạnh những cải tiến về UAV tấn công, Nga còn đẩy mạnh việc sử dụng UAV mồi nhử. Vào năm 2024, Moscow bắt đầu áp dụng rộng rãi chiến thuật mới nhằm áp đảo hệ thống phòng không Ukraine bằng cách phóng các UAV mồi nhử tầm xa như Parodya và Gerbera. Các UAV mồi nhử có giá khoảng 10.000 USD/chiếc, rẻ hơn UAV Geran tới 10 lần. Chúng thường được chế tạo từ nhựa và gỗ dán giá rẻ cũng như nặng chưa đến 20kg. Tầm hoạt động của UAV mồi nhử cũng ngắn hơn, vào khoảng 600km.

Chuyên gia Jacob Parakilas tại tổ chức RAND châu Âu ở Cambridge nhận định, Gerbera là UAV mồi nhử hiệu quả nhờ chi phí rẻ, thiết kế đơn giản, nhưng lại bay theo các tuyến đường tương tự cũng như tạo ra những tín hiệu điện tử và radar tương tự như một UAV tấn công. Tuy nhiên, mối đe dọa từ UAV Nga đối với Ukraine có thể sớm gia tăng, khi Moscow tăng cường sản xuất tại các trung tâm chính ở Yelabuga và Izhevsk. Nga đang cho xuất xưởng hơn 5.000 UAV tầm xa mỗi tháng, bao gồm UAV tấn công kiểu Shahed và UAV mồi nhử.

Tờ Forbes trích dẫn thông tin tình báo quân sự của Ukraine cho hay, tính đến tháng 5, sản lượng của Nga vào khoảng 2.700 UAV tấn công Geran và 2.500 UAV mồi nhử Gerbera mỗi tháng. Các con số này đánh dấu mức tăng gần gấp 5 lần kể từ mùa hè năm 2024. Theo báo cáo hồi tháng 2 của Cơ quan tình báo quân sự Ukraine, Nga đã và đang phát triển mẫu UAV Geran 3 có tốc độ bay nhanh hơn nhờ thay thế động cơ piston bằng động cơ phản lực.

Chuyên gia quân sự Parakilas cho rằng, UAV Geran 3 cũng có thể được nâng cấp hệ thống điện tử bền bỉ hơn và liên kết dữ liệu hai chiều, từ đó cho phép người vận hành phản ứng theo thời gian thực và tấn công các mục tiêu di động. Tuy nhiên, ông Parakilas nhấn mạnh, những bước nâng cấp như trên sẽ gây tốn kém. Đồng quan điểm, nhà phân tích quốc phòng David Sharp tại Israel cho hay, ứng dụng nhiều cải tiến sẽ khiến chi phí sản xuất UAV trở nên đắt đỏ hơn và từ đó ảnh hưởng đến việc sản xuất hàng loạt.

Một loại vũ khí bí ẩn của Ukraine đã xuất hiện trong truyền thông, với hình ảnh cho thấy khả năng tàng hình cao và có thể tác động tới chiến dịch quân sự của Nga. Hình ảnh này đã được đăng tải trên mạng internet những ngày gần đây, đánh dấu lần xuất hiện thứ hai của loại vũ khí này.

Loại vũ khí bí ẩn này là một chiếc UAV (Unmanned Aerial Vehicle) tấn công tàng hình, có cấu trúc dạng cánh bay không có thân riêng biệt và được đẩy bằng động cơ phản lực. UAV này được sơn màu đen và có khả năng tàng hình rất cao, giúp nó vượt qua các hệ thống phòng không của đối thủ để tấn công sâu vào lãnh thổ Nga.

Ukraine đã gia tăng các vụ tấn công vào cơ sở quân sự, nhà máy vũ khí, điểm hậu cần của Nga gần đây. Kiev tin rằng các cuộc tấn công này có thể làm gián đoạn việc Nga vận hành chiến dịch quân sự đặc biệt, làm chậm đà tiến của Moscow.

Thông tin về chiếc UAV bí ẩn này vẫn chưa rõ ràng, nhưng một chiếc UAV màu đen từng rơi ở Nga hồi tháng 6/2024 dài khoảng 3m. Nếu nó mang được lượng nhiên liệu tương đương UAV tấn công Shahed của Nga, vốn có kích thước tương đương, thì có thể nó đủ khả năng bay hàng trăm km.

Ngoài ra, Ukraine còn có một loại UAV phản lực khác lớn hơn một chút, cũng mang cấu trúc cánh bay, đã từng xuất hiện vài lần trên mạng xã hội từ năm ngoái. Điểm khác biệt chính giữa hai mẫu UAV tàng hình, ngoài kích thước, là ở đuôi: mẫu lớn hơn có một cánh đuôi đứng, trong khi mẫu nhỏ hơn có 2.

Rõ ràng, cả hai mẫu UAV tàng hình này chỉ tồn tại với số lượng rất ít, có lẽ do chi phí và độ phức tạp cao hơn so với các loại UAV khác. Loại UAV tấn công chính của Lực lượng Tác chiến Không người lái Ukraine (USF) là mẫu An-196, cánh thẳng và dùng cánh quạt.

Việc UAV tàng hình xuất hiện ít có thể hàm ý rằng USF chỉ triển khai chúng cho những nhiệm vụ khó khăn nhất, nơi UAV cần xâm nhập qua các lớp phòng không dày đặc của Nga. Trong cuộc đua công nghệ này, Nga cũng sở hữu những mẫu UAV tàng hình uy lực, ví dụ như Okhotnik dài tới 14m.

Theo giới quan sát, thách thức với cả Ukraine và Nga không phải là làm ra vài chiếc UAV có khả năng tránh radar, mà là làm ra nhiều chiếc. Đây là một cuộc chiến tiêu hao và bên nào có được số lượng lớn vũ khí sẽ là bên có ưu thế. Đây không phải là một nhiệm vụ dễ dàng vì chi phí sản xuất UAV tàng hình đắt đỏ hơn so với UAV thông thường.

Quân đội Ukraine đã đạt được thành công đáng kể trong việc phá hủy một tổ hợp tác chiến điện tử thử nghiệm của Nga, được thiết kế để chế áp máy bay không người lái (UAV). Theo báo cáo của Kyiv Independent, vào ngày 20/7, các binh sĩ thuộc Tiểu đoàn Svarog 424 của Lực lượng Hệ thống Không người lái Ukraine đã phát hiện và phá hủy thành công hệ thống tác chiến điện tử hiếm và đắt đỏ của Nga, có tên gọi tổ hợp thử nghiệm KOP-2.

Tổ hợp KOP-2 là một thiết bị hiện đại của Nga, được thiết kế để phát hiện và gây nhiễu các UAV đối phương. Nó có khả năng quét dải tần số vô tuyến rộng, xác định tần số điều khiển của UAV và phát tín hiệu nhiễu công suất lớn nhằm vô hiệu hóa mục tiêu. Hệ thống này thường được triển khai để bảo vệ các mục tiêu chiến lược như hệ thống phòng không và cơ sở hạ tầng quan trọng.

Tuy nhiên, trong thực chiến, hệ thống KOP-2 đã không phát huy hiệu quả. Theo Tiểu đoàn Svarog, đòn đánh đầu tiên đã làm tê liệt thiết bị, trước khi một đợt tấn công tiếp theo phá hủy hoàn toàn tổ hợp KOP-2. Chiến dịch thành công này cho thấy năng lực ngày càng tinh vi của các đơn vị UAV Ukraine trong việc phát hiện và loại bỏ các mối đe dọa tác chiến điện tử.

Những hoạt động như vậy có ý nghĩa quan trọng khi Nga ngày càng phụ thuộc vào các hệ thống EW để gây gián đoạn hoạt động của UAV Ukraine ở cấp độ chiến thuật. Việc phá hủy tổ hợp KOP-2 cũng cho thấy Ukraine đang tăng cường sử dụng công nghệ UAV và robot trên chiến trường như một phần trong chiến lược tổng thể nhằm giảm tổn thất nhân lực và thích ứng với các mối đe dọa ngày càng thay đổi dọc tuyến mặt trận.

Trong bối cảnh các cuộc tập kích bằng UAV quy mô lớn nhằm vào các thành phố của Ukraine trong những tuần gần đây, Kiev cũng đã gia tăng các đòn tấn công bằng UAV vào Moscow, với hàng chục chiếc bị phóng về phía thủ đô của Nga chỉ riêng trong tuần qua. Điều này cho thấy tình hình xung đột đang diễn biến phức tạp và các bên đang tiếp tục thích ứng với những thay đổi trên chiến trường.

Thông tin về việc phá hủy tổ hợp KOP-2 cũng làm nổi bật sự phát triển của công nghệ quân sự trong xung đột Ukraine. Các hệ thống tác chiến điện tử như KOP-2 đang trở thành mục tiêu quan trọng trong các hoạt động quân sự hiện đại. Việc Ukraine có thể phát hiện và phá hủy một hệ thống như vậy cho thấy họ đang nâng cao năng lực quân sự và sẵn sàng đối đầu với các công nghệ tiên tiến của đối phương.

Cuộc xung đột giữa Ukraine và Nga đang tiếp tục leo thang, với nhiều diễn biến phức tạp trên chiến trường. Việc phá hủy tổ hợp KOP-2 là một ví dụ về cách Ukraine đang sử dụng công nghệ để đối phó với优势 quân sự của Nga. Trong khi đó, Nga cũng không ngừng điều chỉnh chiến lược và áp dụng các công nghệ mới để duy trì ưu thế.