Trong thời đại hiện nay, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng thay đổi cách thức làm việc của các cá nhân. Tuy nhiên, hiệu suất của các tổ chức vẫn chưa có những chuyển biến đáng kể. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì? Liệu có phải do thiếu tầm nhìn, thiếu không gian thử nghiệm và thiếu một cộng đồng nội bộ dám học hỏi?

Trước hết, cần phải thừa nhận rằng AI đang giúp tăng năng suất lao động của các cá nhân. Điều này đã được củng cố bởi các khảo sát tại Mỹ và Đan Mạch, nơi người lao động cho biết họ làm việc hiệu quả hơn, tiết kiệm được hàng chục phút mỗi ngày và năng suất lao động tăng gấp 3 lần. Tại Việt Nam, trong những buổi huấn luyện cho các ngân hàng, viễn thông và tập đoàn, chỉ cần vài buổi, nhân viên đã có thể rút ngắn đáng kể thời gian phân tích báo cáo, viết email, thậm chí viết code hay dựng bài thuyết trình PowerPoint bằng cách sử dụng prompt đơn giản.

Thế nhưng, tại sao sự hiệu quả này lại không lan tỏa sang cấp độ tổ chức? Có thể do các “cơ bắp tổ chức” như văn hóa, quy trình và mô hình khuyến khích đã bị teo đi sau bao năm lệ thuộc vào tư vấn và giải pháp đóng gói. Các doanh nghiệp thường quen với việc “mua giải pháp” chứ không quen tự làm thí nghiệm với tương lai.

Theo Mollick, có ba lực chính là Lãnh đạo, Phòng thí nghiệm và Cộng đồng, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên một tổ chức học tập. Đây chính là “tam giác thích ứng AI”. Để triển khai AI thành công, cần có sự hỗ trợ từ lãnh đạo, phòng thí nghiệm và cộng đồng. Một trường đại học lớn đã đưa ra định hướng rõ ràng: không cấm, không sợ và khuyến khích thử nghiệm. Phòng công nghệ thông tin và Trung tâm Đổi mới sáng tạo đã trở thành Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý email sinh viên và tự động hóa phản hồi.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại nhất là sự im lặng của người lao động khi sử dụng AI. Họ là những “robot bí mật”. Trong một doanh nghiệp nhà nước, một nhóm kỹ sư viễn thông đã âm thầm sử dụng ChatGPT để tạo báo cáo bảo trì máy móc, tăng độ chính xác và tiết kiệm công sức. Nhưng họ không dám nói lên vì sợ bị hiểu nhầm là lười biếng hoặc vi phạm quy định về bảo mật.

Để khuyến khích người lao động sử dụng AI một cách công khai và an toàn, lãnh đạo doanh nghiệp cần tạo ra một “vùng cho phép” (sandbox) để thử nghiệm AI, được ghi nhận và được thưởng. Phần thưởng không nhất thiết là tiền mà có thể là được nghỉ thêm, được thăng chức, được tham gia nhóm thí điểm.

Cuối cùng, AI không chỉ là một công cụ mà còn là phép thử sự trung thực, sự cam kết của lãnh đạo và hiệu quả của tổ chức. Để thích ứng với AI, cần có một tầm nhìn xa, một không gian thử nghiệm và một cộng đồng nội bộ dám học hỏi. Sự kết hợp của ba yếu tố này sẽ giúp các tổ chức vượt qua thách thức và tận dụng được lợi ích của AI.