Ngày nay, vấn đề ô nhiễm không khí đã trở thành một thách thức lớn đối với nhiều thành phố trên thế giới, trong đó có Hà Nội. Mới đây, PGS.TS Shaojun Zhang, Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc), đã chia sẻ về các giải pháp mà Bắc Kinh đã triển khai khi cấm xe máy xăng và có thể hữu ích với Hà Nội.

Bắc Kinh là thành phố đầu tiên ở Trung Quốc áp dụng cấm xe máy xăng, bắt đầu từ năm 1986 trong vành đai 3, với lý do chính là tiếng ồn quá mức, lượng phát thải ô nhiễm cao và nguy cơ cao gây ra tai nạn giao thông. Đến năm 2000, khu vực cấm được mở rộng đến vành đai 4. Ngoài ra, còn có nhiều tuyến đường bị cấm xe máy xăng lưu thông. Từ năm 2014, xe máy xăng đăng ký ở các địa phương khác không được phép di chuyển trong khu vực vành đai 6 của Bắc Kinh, rộng hơn 2.000 km2. Bên cạnh đó, Cục Sinh thái và Môi trường Bắc Kinh đã áp dụng các yêu cầu nghiêm ngặt hơn trong việc đăng ký và kiểm định hàng năm xe máy xăng.

Ông Zhang cho rằng việc hạn chế xe máy xăng thường bắt đầu ở một số khu vực trung tâm, sau đó mở rộng ra khu đô thị lớn và phải cung cấp phương tiện thay thế hợp lý. Các phương tiện thay thế gồm: Sử dụng xe máy điện với ưu thế nổi bật là chi phí thấp hơn và sạch hơn; ôtô cá nhân; phát triển giao thông công cộng, đặc biệt là tàu điện ngầm ở thành phố lớn. Nếu có thể cung cấp đủ các lựa chọn thay thế hợp lý, người dân sẽ có xu hướng ủng hộ các chính sách hạn chế xe máy.

Sau gần 30 năm cấm xe máy xăng, chất lượng không khí của Bắc Kinh đã cải thiện đáng kể. Trong thập kỷ qua, Bắc Kinh đã tăng cường kiểm soát ô nhiễm không khí, tập trung vào PM2.5 như là chất ô nhiễm chính, đặc biệt là bằng cách siết chặt kiểm soát khí thải từ phương tiện giao thông. Hiện nay, nồng độ PM2.5 trung bình năm tại Bắc Kinh đã giảm xuống còn khoảng 30 microgam/m3.

Ông Zhang cũng chia sẻ về các biện pháp mà Hà Nội có thể áp dụng để triển khai hiệu quả việc cấm xe máy trong vành đai 1, khu vực trung tâm Thủ đô. Ông cho rằng việc kiểm soát ô nhiễm xe máy xăng hiệu quả cần chiến lược đa phương diện. Trước tiên, cần có các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng về tác động của xe máy xăng đến chất lượng không khí, đặc biệt là lượng phát thải và tiếng ồn cao.

Thứ hai, cần có các biện pháp từng bước như: Hạn chế dần việc bán các mẫu xe phát thải cao và thiết lập khu vực cấm xe máy xăng, qua đó cân bằng giữa hiệu quả chính sách và khả năng chấp nhận của người dân. Điều quan trọng nhất ông cho rằng các biện pháp này phải đi kèm với việc mở rộng hệ thống giao thông công cộng tin cậy và thúc đẩy phương tiện thay thế sạch hơn như xe máy điện, đảm bảo nhu cầu đi lại của người dân vẫn được đáp ứng đồng thời giảm phát thải.

Để thúc đẩy việc chuyển đổi, Bắc Kinh chủ yếu dựa vào trợ cấp trong nước khi mua xe điện, hiện dừng từ sau năm 2023; hạn ngạch biển số và trợ cấp cho hạ tầng sạc để thúc đẩy sử dụng xe điện. Ông Zhang cũng gợi ý về việc phát triển hạ tầng trạm sạc của Bắc Kinh. Việc xây dựng hạ tầng trạm sạc đòi hỏi sự phối hợp chính sách giữa nhiều cơ quan.

Trước hết, Trung Quốc hiện quy định bắt buộc lắp đặt cọc sạc tại các khu chung cư xây mới và một số khu dân cư tương đối mới. Với các khu dân cư cũ gặp khó khăn trong việc tiếp cận sạc điện, nhiều công ty đã triển khai các trạm sạc công cộng, bao gồm cả trạm sạc nhanh công suất lớn tại các trung tâm thương mại, đầu mối giao thông và trụ sở doanh nghiệp.

Cuối cùng, ông Zhang cũng đưa ra khuyến nghị về việc giảm phát thải và giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí ở Hà Nội. Ông cho rằng hai phần ba bụi mịn PM2.5 ở Hà Nội đến từ các nguồn bên ngoài, vì vậy cần có cơ chế phối hợp phòng chống ô nhiễm khu vực. Cách tiếp cận này đã chứng minh hiệu quả trong chiến dịch kiểm soát không khí sạch cho Thế vận hội Bắc Kinh 2008.

Ở Việt Nam, vấn đề tai nạn giao thông liên quan đến xe máy và ô tô vẫn còn là một thách thức lớn. Theo báo cáo của Ủy ban An toàn giao thông quốc gia, hơn 60% các vụ tai nạn đường bộ tại Việt Nam có liên quan đến xe máy, trong đó nhiều vụ xảy ra do xung đột với ô tô trên cùng làn đường. Nguyên nhân chính dẫn đến các vụ tai nạn này là sự khác biệt về tốc độ, kích thước và đặc điểm vận hành giữa ô tô và xe máy.

Tách riêng làn ô tô và xe máy là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu nguy cơ va chạm và tạo điều kiện cho các phương tiện di chuyển an toàn hơn. Xe máy thường di chuyển với tốc độ thấp hơn và dễ bị khuất tầm nhìn khi đi chung làn với ô tô, đặc biệt là xe tải hoặc xe buýt. Tại các đô thị lớn như Hà Nội, tình trạng ùn tắc giao thông là vấn đề thường xuyên. Tách riêng làn đường giúp phân luồng hợp lý, cho phép ô tô và xe máy di chuyển ở tốc độ phù hợp với đặc tính của từng loại phương tiện. Điều này không chỉ giảm ùn tắc mà còn tối ưu hóa việc sử dụng hạ tầng giao thông.

Hiện nay, một số tuyến quốc lộ chỉ có hai làn xe (mỗi bên), khi tránh vượt thì ô tô cũng phải chạy vào làn xe máy, mật độ lưu thông dày nên xe máy cũng thường xuyên lấn qua làn ô tô. Có những tuyến có ba làn xe nhưng làn hỗn hợp thì dành cho cả ô tô (cả xe tải) và xe máy. Trong khi xe máy thì rất nhiều, ý thức của người lái xe không phải lúc nào cũng tốt, mặt đường lắm nơi còn xấu và hỏng nên luôn tiềm ẩn nhiều tai nạn, nhất là người đi xe máy.

Ngành giao thông vận tải cần khẩn trương có phương án tách riêng làn ô tô và xe máy trên các quốc lộ, tỉnh lộ hoặc các tuyến có mật độ giao thông cao. Nếu chưa thể tách được ngay thì có những biện pháp xử lý phù hợp để hạn chế trộn làn như hiện nay. Để kéo giảm tai nạn phải kết hợp đồng bộ giữa việc nâng cao ý thức người tham gia giao thông và việc cải tạo, nâng cấp hệ thống hạ tầng giao thông. Mặt đường rộng là điều kiện cần nhưng phải được tổ chức giao thông hợp lý mới là điều kiện đủ để góp phần kéo giảm tai nạn.

Có bốn giải pháp đồng bộ để giải quyết vấn đề này. Thứ nhất, ở những khu vực có thể mở rộng được (nhất là trên một số tuyến quốc lộ) thì sớm tiến hành nâng cấp, mở rộng để bảo đảm có một làn xe máy đủ rộng và không lẫn với làn ô tô. Ở các giao lộ cần nghiên cứu phương án hầm chui hoặc cầu vượt để hạn chế các phương tiện giao cắt. Tìm hiểu thêm về các giải pháp giao thông tại Việt Nam.

Thứ hai, thực hiện phân làn, phân tuyến hợp lý trong điều kiện đường có sẵn, dựa trên lưu lượng, mật độ các loại phương tiện lưu thông ở từng tuyến và từng thời điểm. Chú ý việc hạn chế một số phương tiện lưu thông vào những khung giờ nhất định, hạn chế tốc độ một cách hợp lý.

Thứ ba, thường xuyên thực hiện việc sửa chữa những đường hư hỏng, xuống cấp. Chú ý các sự cố kỹ thuật như đường bong tróc, bị ổ gà, đọng nước, biển báo bị che khuất hoặc bị mờ.

Thứ tư, lực lượng cảnh sát giao thông thực hiện việc tuần tra, kiểm soát thường xuyên và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm về làn đường, vi phạm về tốc độ.

Hà Nội đang triển khai phương án phân làn bằng dải phân cách cứng trên tuyến đường Võ Chí Công (vành đai 2) và Phạm Văn Đồng (vành đai 3) để hạn chế tai nạn giao thông và ùn tắc. Xem thông tin chi tiết về dự án này.