Trong thời đại hiện nay, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng thay đổi cách thức làm việc của các cá nhân. Tuy nhiên, hiệu suất của các tổ chức vẫn chưa có những chuyển biến đáng kể. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì? Liệu có phải do thiếu tầm nhìn, thiếu không gian thử nghiệm và thiếu một cộng đồng nội bộ dám học hỏi?

Trước hết, cần phải thừa nhận rằng AI đang giúp tăng năng suất lao động của các cá nhân. Điều này đã được củng cố bởi các khảo sát tại Mỹ và Đan Mạch, nơi người lao động cho biết họ làm việc hiệu quả hơn, tiết kiệm được hàng chục phút mỗi ngày và năng suất lao động tăng gấp 3 lần. Tại Việt Nam, trong những buổi huấn luyện cho các ngân hàng, viễn thông và tập đoàn, chỉ cần vài buổi, nhân viên đã có thể rút ngắn đáng kể thời gian phân tích báo cáo, viết email, thậm chí viết code hay dựng bài thuyết trình PowerPoint bằng cách sử dụng prompt đơn giản.

Thế nhưng, tại sao sự hiệu quả này lại không lan tỏa sang cấp độ tổ chức? Có thể do các “cơ bắp tổ chức” như văn hóa, quy trình và mô hình khuyến khích đã bị teo đi sau bao năm lệ thuộc vào tư vấn và giải pháp đóng gói. Các doanh nghiệp thường quen với việc “mua giải pháp” chứ không quen tự làm thí nghiệm với tương lai.

Theo Mollick, có ba lực chính là Lãnh đạo, Phòng thí nghiệm và Cộng đồng, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên một tổ chức học tập. Đây chính là “tam giác thích ứng AI”. Để triển khai AI thành công, cần có sự hỗ trợ từ lãnh đạo, phòng thí nghiệm và cộng đồng. Một trường đại học lớn đã đưa ra định hướng rõ ràng: không cấm, không sợ và khuyến khích thử nghiệm. Phòng công nghệ thông tin và Trung tâm Đổi mới sáng tạo đã trở thành Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý email sinh viên và tự động hóa phản hồi.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại nhất là sự im lặng của người lao động khi sử dụng AI. Họ là những “robot bí mật”. Trong một doanh nghiệp nhà nước, một nhóm kỹ sư viễn thông đã âm thầm sử dụng ChatGPT để tạo báo cáo bảo trì máy móc, tăng độ chính xác và tiết kiệm công sức. Nhưng họ không dám nói lên vì sợ bị hiểu nhầm là lười biếng hoặc vi phạm quy định về bảo mật.

Để khuyến khích người lao động sử dụng AI một cách công khai và an toàn, lãnh đạo doanh nghiệp cần tạo ra một “vùng cho phép” (sandbox) để thử nghiệm AI, được ghi nhận và được thưởng. Phần thưởng không nhất thiết là tiền mà có thể là được nghỉ thêm, được thăng chức, được tham gia nhóm thí điểm.

Cuối cùng, AI không chỉ là một công cụ mà còn là phép thử sự trung thực, sự cam kết của lãnh đạo và hiệu quả của tổ chức. Để thích ứng với AI, cần có một tầm nhìn xa, một không gian thử nghiệm và một cộng đồng nội bộ dám học hỏi. Sự kết hợp của ba yếu tố này sẽ giúp các tổ chức vượt qua thách thức và tận dụng được lợi ích của AI.

Một nghiên cứu gần đây được công bố trên tạp chí Nature đã đưa ra một giải pháp tiềm năng để ngăn chặn sự lây lan của ký sinh trùng gây bệnh sốt rét thông qua vết đốt của muỗi. Theo đó, các nhà khoa học đã tìm ra cách thức chỉnh sửa gene của muỗi để “mạch ngắn” ký sinh trùng này.

Bệnh sốt rét là một bệnh gây ra bởi ký sinh trùng Plasmodium, được truyền cho người qua vết đốt của muỗi nhiễm bệnh. Mỗi năm, hơn 250 triệu người trên toàn thế giới bị muỗi truyền ký sinh trùng này. Để lan rộng, ký sinh trùng cần hoàn thành một hành trình phức tạp, bắt đầu từ khi muỗi hút máu từ người bị nhiễm bệnh. Sau đó, ký sinh trùng di chuyển đến ruột của muỗi, nơi nó phải đối mặt với một thách thức lớn, đó là việc di chuyển ra khỏi ruột và vào khoang cơ thể, nơi ký sinh trùng phát triển thành một dạng khác, trước khi di chuyển đến tuyến nước bọt của muỗi.

Ở đó, chúng sẵn sàng lây nhiễm cho người tiếp theo bị đốt. Để thực hiện bước nhảy quan trọng này, ký sinh trùng phụ thuộc vào một loại protein do chính muỗi tạo ra. Tuy nhiên, một số muỗi có biến thể của protein này dường như phá vỡ hành trình của ký sinh trùng. Các nhà khoa học tại Đại học California San Diego đã sử dụng công nghệ chỉnh sửa gene CRISPR để thay đổi biến thể của protein này trong muỗi.

Chỉ với một thay đổi nhỏ, việc chỉnh sửa chỉ một amino acid trong gene đã đủ để ngăn chặn hầu hết ký sinh trùng di chuyển đến đích cuối cùng trong muỗi. Qua đó, các nhà nghiên cứu hy vọng sẽ sử dụng ‘gene drive’ để phổ biến thay đổi có lợi này trong toàn bộ quần thể muỗi. Gene drive là các chuỗi DNA có thể được chèn vào genome và thay đổi quy tắc di truyền thông thường.

Đây là một phương pháp chỉnh sửa gene có thể được sử dụng để ngăn chặn sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm. Tuy nhiên, phương pháp này còn gây tranh cãi và chưa được sử dụng bên ngoài phòng thí nghiệm do lo ngại về hậu quả không mong muốn. Các nhà nghiên cứu cho biết sẽ cần vài năm nữa để có thể tiến hành thử nghiệm thực địa.

Nghiên cứu này cho thấy về nguyên tắc, một chỉnh sửa nhỏ trong genome có thể khiến toàn bộ quần thể muỗi không thể truyền bệnh sốt rét này. Mặc dù vẫn còn nhiều thách thức cần phải vượt qua, nhưng phát hiện này mang lại hy vọng mới trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét và các bệnh truyền nhiễm khác.

Tạp chí Nature là một trong những ấn phẩm khoa học hàng đầu thế giới, với lịch sử lâu đời và uy tín trong việc công bố các nghiên cứu khoa học chất lượng cao.