Trong quá trình bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một phần quan trọng không thể thiếu. Mới đây, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc ứng dụng AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn – một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Sự phát triển này không chỉ giúp bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn mà còn tạo điều kiện cho công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu về di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, bao gồm 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau một thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Theo nhà nghiên cứu Minh Đạo, việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một. Ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa đã mở ra một hướng đi mới trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch. Điều này giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc.

Nhóm nghiên cứu trẻ của Việt Nam đã tạo nên một dấu ấn quan trọng trên trường quốc tế khi tận dụng tiềm năng của dược liệu truyền thống và công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) để thay đổi cách tiếp cận trong nghiên cứu và phát triển dược phẩm. Nhóm NYB.AI, do anh Nguyễn Hoàng Trường Giang (sinh năm 1999) dẫn dắt, đã phát triển một mô hình AI tiên phong trong lĩnh vực này.

Mô hình AI của NYB.AI đã được giới thiệu tại Hội nghị công nghệ AI hàng đầu thế giới do NVIDIA tổ chức tại San Jose, California, Mỹ vào tháng 3 vừa qua. Trước đó, anh Trường Giang đã được các giáo sư tại Đại học Công nghệ Nanyang (NTU – Singapore) ưu tiên mời gia nhập Nanyang Biologics (NYB) vào năm 2021. Tuy nhiên, nhận thấy các phương pháp nghiên cứu thuốc truyền thống còn hạn chế về mặt thời gian và chi phí, anh đã quyết định trở về Việt Nam và thành lập NYB.AI, công ty con của NYB, chuyên ứng dụng AI vào quá trình sàng lọc và phát hiện các hợp chất thiên nhiên có tiềm năng điều trị.

Đội ngũ của NYB.AI, với hơn 50% là các bạn du học sinh Việt Nam, đã thể hiện tinh thần trách nhiệm xã hội và khát vọng xây dựng tương lai cho dân tộc. Họ tin rằng việc ứng dụng AI trong nghiên cứu dược phẩm không chỉ là làm khoa học, mà còn là hành trình dựng xây tương lai của một dân tộc bằng chính đôi tay của thế hệ trẻ Việt Nam. NYB.AI tập trung vào việc tìm kiếm và khám phá các hợp chất có nguồn gốc từ thiên nhiên, đặc biệt là các loại dược liệu quen thuộc với người châu Á, trong đó có Việt Nam.

Công nghệ AI của NYB.AI có khả năng quét và phân tích hàng triệu hợp chất từ thiên nhiên, dự đoán chính xác hợp chất nào có khả năng tương tác với protein gây bệnh và loại bỏ những chất không tiềm năng. Điều này giúp giảm thiểu thời gian và chi phí trong quá trình nghiên cứu và phát triển dược phẩm. Giấc mơ của đội ngũ NYB.AI là đưa Việt Nam trở thành trung tâm ứng dụng AI trong nghiên cứu dược phẩm hàng đầu khu vực, nơi công nghệ phục vụ con người dựa trên chính thế mạnh bản địa và năng lực nội sinh.

Đội ngũ này hy vọng rằng một ngày nào đó, bệnh nhân sẽ không còn phải chờ đợi hàng chục năm để có một phương pháp điều trị mới, và những căn bệnh hiểm nghèo sẽ có thêm hy vọng nhờ AI giúp tìm ra thuốc nhanh hơn. Với tầm nhìn và sứ mệnh của mình, NYB.AI đang góp phần vào việc xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho sức khỏe cộng đồng, đồng thời thể hiện sự quyết tâm và nỗ lực của thế hệ trẻ Việt Nam trong việc khẳng định vị thế của đất nước trên trường quốc tế.

NVIDIA là một trong những công ty hàng đầu trong lĩnh vực công nghệ, tổ chức các hội nghị và sự kiện thường xuyên để cập nhật và chia sẻ kiến thức về các công nghệ mới nhất.

Thông tin về Nanyang Biologics (NYB) và NYB.AI có thể được tìm thấy trên các trang web chính thức của công ty hoặc các nguồn tin cậy khác.

Chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đã trở thành xu hướng tất yếu đối với các bảo tàng trên thế giới, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tại Việt Nam, các bảo tàng cũng cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số để bắt kịp với xu thế này.

TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết có một phòng chuyển đổi số. Điều này không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững, qua đó thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.

Theo kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm: số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu.

Một điểm đáng chú ý là tất cả các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Đây chính là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.

Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa, đây là quá trình lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.

Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn, mà là một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.

Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết, nhằm tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững.