Trên dãy núi Trường Sơn hùng vĩ, nơi những đám mây thường xuyên bao phủ, đồng bào Bru-Vân Kiều vẫn tiếp tục giữ gìn một phong tục truyền thống lâu đời: lễ mừng lúa mới. Đây không chỉ là một ngày hội của bản làng sau một vụ mùa bội thu mà còn là dịp để người dân bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc với trời đất, thần linh và tổ tiên đã phù hộ cho cây lúa phát triển tươi tốt, trổ bông và trĩu hạt.
Lễ mừng lúa mới thường diễn ra vào cuối vụ gặt, khi trong kho đã đầy lúa và trong lòng người dân đầy háo hức. Mỗi bản làng có cách tổ chức lễ theo quy mô và tập tục riêng của mình, nhưng cốt lõi của lễ hội vẫn là biết ơn và cầu mong. Đối với người Bru-Vân Kiều, cây lúa không chỉ là nguồn thực phẩm quan trọng mà còn là biểu tượng của sự sống, là nhịp đập của cả cộng đồng.
Trong không gian ngập tràn sắc màu thổ cẩm và tiếng chiêng trầm bổng, lễ mừng lúa mới cất lên một giai điệu văn hóa dân tộc mộc mạc, sâu lắng và thấm đượm tình đất, tình người. Từ tờ mờ sáng, khói bếp đã bắt đầu tỏa lên từ từng nóc nhà. Những người phụ nữ trong bản thay nhau chuẩn bị những món ăn truyền thống như xôi, cơm, và giã gạo nếp mới. Đĩa thịt rừng được tẩm ướp gia vị thơm nức, chum rượu cần đã được mở nắp, sẵn sàng cho buổi lễ lớn nhất trong năm.
Già làng Hồ Noi sẽ thực hiện nghi lễ chính thức. Trước bàn cúng, ông sẽ rì rầm khấn: “Ơi Giàng! Ơi thần lúa, thần núi, thần suối… xin nhận lễ của con cháu Bru-Vân Kiều. Cảm ơn đã cho mùa lúa tốt tươi, cho con cái được mạnh khỏe, bản làng được yên vui…”. Giọng khấn của già làng hòa quyện trong làn khói của hương trầm, như một cầu nối giữa thế giới của con người và thế giới linh thiêng.
Sau phần nghi lễ trang nghiêm là phần hội với không khí nhanh chóng chuyển từ trầm mặc sang rộn ràng và tươi vui. Chiêng được mang ra, những thanh niên lực lưỡng bắt đầu vỗ trống, những cô gái khoác lên mình bộ váy thổ cẩm sặc sỡ, nhảy múa theo nhịp nhạc núi rừng. Vũ điệu xoang của người Bru-Vân Kiều chậm rãi, dẻo dai, mang hơi thở của thiên nhiên, hình ảnh núi, sông, và gió rừng xào xạc trong từng bước chân.
Trải qua bao biến thiên của lịch sử và sự thay đổi của đời sống hiện đại, lễ mừng lúa mới vẫn được người Bru-Vân Kiều trên dãy Trường Sơn gìn giữ như một phần không thể thiếu của văn hóa và bản sắc dân tộc. Lễ hội này không chỉ là một phong tục mà còn là minh chứng cho bản sắc bền vững của một tộc người luôn sống hài hòa với thiên nhiên.
Ngày nay, chính quyền địa phương và các đồn Biên phòng đóng quân trên địa bàn luôn đồng hành cùng bà con trong việc phục dựng và tổ chức các lễ hội truyền thống. Nhiều trường học vùng cao còn đưa nội dung về lễ mừng lúa mới vào chương trình ngoại khóa, giúp học sinh người Bru-Vân Kiều hiểu và tự hào về truyền thống của dân tộc mình.
Lễ mừng lúa mới không chỉ là một biểu tượng của mối giao cảm giữa con người với thiên nhiên mà còn là biểu tượng của sự cố kết cộng đồng, của tình cảm thủy chung, son sắt giữa người với người. Trong từng nắm cơm dẻo, từng điệu xoang nhịp nhàng, lễ mừng lúa mới là bản hòa ca của bản sắc, của ký ức cộng đồng được truyền từ đời này sang đời khác.
